Vị thuốc khương hoạt và độc hoạt
KHƯƠNG HOẠT CÙNG ĐỘC HOẠT
Công hiệu khác nhau
Khương hoạt cùng độc hoạt đều là vị thuốc cay đắng ôn đều có công dụng khử phong thấp, giảm đau rất hay. Cho nên thường dùng phối hợp để chữa phong hàn thấp tý. Nhưng khương hoạt khí hương rất mạnh. Phát tán rất mạnh, có thể đưa lên đến đỉnh cao nhất tận đỉnh đầu, đồng thời đi ngang ra tứ chi. Có sở trường tán cơ biểu đến trên nửa người chữa tà phong kèm thấp. Kiêm làm thông huyết mạch đến thông được kinh lạc.
Độc hoạt thì khí trọc, so sánh về mặt phát tán thì hòa hoãn. Có khả năng: đi từ hạ tiêu đạt tới những chỗ khó khăn là cơ bắp. Cho nên cơ thể nó tìm tòi nơi sâu hiểm ở cơ bắp để đuổi phong tà ẩn nấp đến đuổi được phong hàn tà thấp ở nửa người dưới và cũng ôn thông được hạ khí kinh mạch.
Chủ trị khác nhau
1. Khương hoạt chủ trị phong hàm xâm nhập vào thiếu dương kinh Độc hoạt trị ngoại cảm ở thiếu dương kinh
Khương hoạt phát tán phong hàn cực mạnh. Dùng chữa phong hàn xâm nhập vào thái dương kinh gây nên đau đầu phát nóng, ghét lạnh, không có mồ hôi. Như “Thương hàn toàn sinh tập”, bài Khương hoạt xung hòa thang có khương hoạt, hoàng cầm, phòng phong thương truật xuyên khung, sinh địa hoàng, tế tân, bạch chỉ, cam thảo. Trị cảm mạo phong hàn, thời dịch, phát nhiệt ghét lạnh, đầu nhức, đốt sương đau buồn phiền mạch phù, khẩn. Trương nguyên tố dụng khương hoạt phòng phong, thương truật, tế tân, xuyên khung, bạch chỉ, sinh địa, hoàng cầm, cam thảo giải lợi thương hàn. “Thẩm thị giao hàm” Khương hoạt, khung cảo thang gồm bán hạ, hạnh nhân, khương hoạt, cảo bản, xuyên khung, phòng phong, phục linh, cam thảo, bạch chỉ, ma hoàng, trần bì, quế chi. Trị thái dương kinh đầu phong đầu thống, đâm nóng, ghét lạnh. “Mạch chân chứng trị” Khương hoạt phòng phong thang, hai bên cổ lạnh, thuộc thái dương biểu chứng.
Độc hoạt trị thiếu dương ngoại cảm. Như “Chứng nhân mạch tri” có Độc hoạt tế tân thang gồm có độc hoạt, tế tân, xuyên khung, tần bông, sinh đại hoàng, khương hoạt, phòng phong, cam thảo trị ngoại cảm thiếu âm đầu thống, đau liền đến xương trong lòng phiền muộn, đau đớn.
Lại như “Chứng nhân mạch trị” bài Độc hoạt, thương truật thang có độc hoạt, thương truật, phòng phong, tế tân, xuyên khung, cam thảo trị thiếu âm hàn thấp, thắt lưng đau.
2. Khương hoại chủ yếu trị đầu thống, trúng phong miệng méo Độc hoạt chủ trị thiếu âm đầu thống, sản hậu cảm phong
Khương hoạt lực hùng, có khả năng dẫn tới đỉnh cao nhất vì thế thường dùng chữa bệnh nhức đầu – như “Y học tâm ngộ” có bài khương hoạt phụ tử thang có khương hoạt phụ tử, can khương trích cam thảo. Trị khách hàn phạm hung (hàn tà bên ngoài xâm nhập vào bụng), bụng đau, răng đau, chân tay quyết lãnh, lãnh khí (khí lạnh) và mồm, mũi. “Ngọc cơ vi nghĩa” dùng khương hoạt, phòng phong, hồng đậu, trị thái dương kinh đầu thống.
“Tạp bệnh nguyên lưu tế chúc” bài khương ô tán có xuyên ô, tiểu hoàng cầm, trích cam thảo, tế tân, khương hoạt. Trị phong hàn gáy thành bệnh ngang lông mày sườn đau nhức. Khương hoạt có khả năng hoạt kinh lạc nên thường dùng chữa méo mồm.
Như “Chứng nhân mạch trị” bài Khương hoạt tứ vật thang gồm khương hoạt, phòng phong, đương quy, sinh địa hoàng, xuyên khung, bạch thược dược, trị trúng phong tà nhiễm vào quyết âm kinh, miệng mắt trúng tà khí – Khương hoạt thông huyết mạch, trên đạt tới đỉnh cao nhất cho nên dùng chữa trúng phong, bán thân bất toại – Như “Y phương tập thành” bài Khương hoạt tán gồm phụ tử, khương hoạt, ô dược, trị trúng phong thiên phế. “Thánh tế tổng lục” bài Khương hoạt thang có khương hoạt, ma hoàng, nhân sâm, quế, hạnh nhấn, ý dĩ nhân đương quy, can khương, phụ tử, xuyên khung. Trị phụ nhân trúng phong, một bên mình khô, lạnh, tê liệt.
Độc hoạt trị đầu thống ở kinh thiếu âm. “Chứng nhân hoạt trị” bài “Độc hoạt tế tân thang” có độc hoạt tế tân, xuyên khung, tần bông, sinh địa, khương hoạt, phòng phong, cam thảo – Trị chứng nhức đầu thuộc kinh thiếu âm. Độc hoạt phát tán chậm, nên dùng chữa chứng hậu sản trúng phong. Như “Tiểu phẩm phương” bài nhất vật độc hoạt thang gồm Độc hoạt, đại đậu, rượu – Trị bệnh hậu sản sau 100 ngày bị trúng phong.
3. Khương hoạt phát tán trên nửa người bị trúng phong hàn tà thấp
Chữa được bệnh nửa người tê liệt (tỳ thống) như “Dương thi gia tàng phương” Bài Quyên tý thang gồm có đương quy tẩm rượu, khương hoạt, khương hoàng, bạch thược dược, trích hoàng kỳ, phòng phong, trích cam thảo. Trị chứng phong và thấp xung đột nhau làm cho thân thể buồn phiền đau nhức sau gáy và cánh tay đau nặng, cử động rất khó khăn. “Loại bệnh nguyên lưu tê chúc” bài Quyên tý tứ vật thang, gồm đương quy, xích thược, xuyên khung, thục địa hoàng, hoàng kỳ, khương hoạt, cam thảo, bạch thược, cương tàm. Trị chứng huyết không vinh cân gầy, yếu cánh tay đau. “Trung Y lâm chứng bị yếu” trị bệnh phế bị phong nhiệt, vai đau về phía trước liền đau đến cánh tay và tay. Phải dùng khương hoạt, phòng phong, tê tân, xuyên khung, cúc hoa, hoàng cầm, thạch cao, mạn kinh tử, tiền hồ, chỉ xác phục linh, cam thảo, sinh khương cho nước sắc uống.
Độc hoạt trị bệnh thắt lưng đau rồi đến chi dưới đau – Như “Thế y đắc hiệu phương” Bài Độc hoạt ky sinh thang gồm có Độ hoạt, tang ký sinh, đỗ trọng, tế tân, bạch thược, quế tâm, xuyên khung, phòng phong, cam thảo, nhân sâm, thục địa hoàng, đại đương quy. Trị trứng phong vào thần kinh thắt lưng đau như kéo rút ra
Để lâu không chữa tà chạy vào đầu gối gây tê liệt, yếu đuối. Đến bệnh mới sinh đẻ xong thắt lưng, sườn bị đau nhức, “Thế y đắc hiệu phương” bài Độc hoạt thương truật thang gồm độc hoạt, thương truật, phòng phong, tế tân, xuyên khung, cam thảo. Trị kinh thiếu âm bị hàn thấp xâm nhập sinh đau ở thắt lưng. “Chứng nhân mạch trị” Bài độc hoạt tần bông thang gồm độc hoạt, tần bông phòng phong, xuyên khung thương truật trị phong thấp yêu thống. Đau chạy vào lưng, bên cạnh xương sống Iưng, thuộc kinh thiếu âm.
4. Khương hoạt dừng chữa bệnh uốn ván
Độc hoạt chữa hạc tất phong (sưng khớp gối). Khương hoạt tính mãnh, lực hùng, khu phong rất mạnh, thường dùng phá thương phong.
Như “Tố vấn bệnh có khí nghi bảo mệnh tập” Bài khương hoạt phòng phong thang gồm khương hoạt phòng phong, xuyên khung, cảo bản, đương quy, thược dược, cam thảo, địa du, tế tân – Trị phá thương phong tà còn ở biểu. Bài khương hoạt thang gồm có khương hoạt, cúc hoa, ma hoàng xuyên khung. Phòng phong, thạch cao, tiền hồ, hoàng cầm, tế tân, cam thảo, chỉ xác, phục linh, mạn kinh tử, bạc hà, bạch chỉ – Trị phá thương phong, tà tại bán biểu bán lý. “Ngoại khoa chính Tống” bài Ngọc chân táu có nam tinh, phòng phong, bạch chỉ, thiên ma, khương hoạt, bạch phụ tử. Trị phá thương phong, miệng cảm, chán cong như giương cung.
Độc hoạt hay đuổi được phong tà ở hạ chi thống kinh lạc. Nên dùng chữa hạc tất phong. Như “Hoạt ấu tâm thư” Bài Độc hoạt thang có xuyên độc hoạt, đương quy, bạch truật, hoàng kỳ, bạch quế, xuyên ngưu tất, cam thảo, gia khương, phỉ bạch. Trị hạc tất.
Sử dụng đặc thù khác nhau
“Bản sự phương” Trị phong thủy phù thũng. Khương hoạt, Mộng hối tử cùng sao thơm, chỉ lấy khương hoạt tán mạt, mỗi lần uống 2 đồng với rượu trắng. Ngày thứ nhất uống một lần; ngày thứ hai uống 2 lần, ngày thứ ba uống 3 lần.“Tử mẫu bí lục” Trị sản tràng thoát xuất (để ruột thoát ra). Dùng khương hoạt 2 lạng, trưng với rượu uống.
“Y học nhập môn” Bài Nội thác khương hoạt thang, gồm quy vĩ, cảo bản mỗi vị một đồng, quế nhục 3 phân. Hoàng kỳ 1 đồng rưỡi, liên kiều, cam thảo, thương truật, trần bì mỗi vị năm phân. Nước 2 bát, rượu 1 chén, sắc uống. Trị bệnh phát ở túc thái dương kinh làm cho xương cụt và cánh tay đau cứng, sưng đau. Hai bộ xích mạch khẩn, mà vô lực.
“Chứng trị chuẩn thằng” bài Độc hoạt thang: Độc hoạt ma hoàng xuyên khung, Đại hoàng sao, cam thảo, các vị đều nửa đồng cân nghiền nhỏ, mỗi lần uống 2 đồng gia sinh khương hai phiến cho nước sắc uống. Trị tiểu nhị bị chứng phong giản. Bài Độc hoạt tán có tế tân, thạch cao, cam thảo, các vị đều nửa lạng, phòng phong, cam thảo, toàn phúc hoa, xuyên khung, mạn kinh tử, độc hoạt, mỗi thứ tán nhỏ, lần uống ba đồng, gia sinh khương ba phiến, cho nước sắc uống sau bữa cơm. Trị bệnh điên dại động kinh.
Lâm sàng báo: Độc hoạt trị viêm phế quản mạn tính. Dùng độc hoạt 3 đồng, đường đỏ 5 đồng, cho nước đun sôi 100 độ chia làm 3 lần uống. Chữa liền một đợt, hiệu quả 66,8%.
