Phật thủ: Trái cây dùng thờ cúng lại có tác dụng chữa bệnh hay

Phật thủ hay thường gọi là bàn tay phật, vào những dịp tết người dân thường dùng lấy quả để thờ cúng và làm mứt. Nhưng ít ai biết rằng Phật thủ còn là một vị thuốc quý có nhiều tác dụng trị bệnh. 

Phật thủ là gì ?

Danh pháp

Tên gọi khác: Bàn tay phật

Tên khoa học: Citrus medica L. Var. Sarcodactylis (Noot.) Swingle

Họ: Cam (Rutaceae)

Mô tả cây

Cây nhỡ hay cây nhỏ có màu xanh. Thân cây mọc thẳng, có gai và cứng.Lá mọc kiểu so le, hình trứng hay hình bầu dục, ở gốc lá thuôn, đầu tù, mép có hình răng cưa, mặt trên và mặt dưới của lá nhẵn, cuống lá không có cánh.

Hoa phật thủ mọc thành những chùm ngắn ít hoa hay mọc đơn lẻ với nhau, phần phía dưới hoa hơi có màu đỏ, tràng hoa có 5 cánh, đài có 5, rất nhiều nhị, bầu hoa hình trứng.

Quả cây có các lá noãn rời nhau ở gốc, cong và cụp lại vào trong ở phía trên nom như bàn tay có nhiều ngón, bề mặt ngoài của vỏ sần sùi, khi chín có màu vàng, bên trong quả có ruột màu trắng xốp.

Mùa hoa của cây thường vào tháng 5 – 8, mùa quả từ tháng 10 đến tháng 12.

Phân bố, sinh thái

Cây Phật thủ có nguồn gốc từ Himalaya, một vùng thuộc Đông – Bắc của Ấn Độ và đất nước Mianma. Từ xa xưa cây được trồng nhiều ở Ấn Độ, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan, Lào, Malaysia, Indonesia và Việt Nam.

Tại Việt Nam, cây được trồng nhiều ở các vùng trung du, vùng đồng bằng Bắc Bộ và miền Nam. Cây được trồng ở vùng núi ở độ cao 1300m ở các nước thuộc khu vực Đông Nam Á và Ấn Độ.

Phật thủ là cây thích sống ở môi trường có độ ẩm cao, nhạy cảm đối với thời tiết có nhiệt độ cao cũng như thời tiết sương mù lạnh. Cây chịu khô hạn kém và không chịu được ngập úng nước.

Ở các tỉnh như Hà Tây, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc cây thường được người dân trồng xen lẫn với các loại cây ăn quả khác.

Cây ra hoa quả hàng năm, thời gian để cho quả phát triển đến khi chín là khoảng 9 đến 10 tháng.

Thành phần hóa học

Trong quả chứa sterolin, citropten, limettin, citflavanon etrogol, obacunon. Người ta cũng phân tách bằng sắc ký lớp mỏng trên Phật thủ và xác định được 10 chất, trong đó có citropen, limonin, nomilin, β sitosterol, các acid palmilic,…

Trong tinh dầu và lá của Phật thủ có 94 thành phần, chủ yếu là limomen, geraniol, geranion, neral, và nerol.

Cách sử dụng của Phật thủ

Bộ phận dùng: Quả được thu hái vào mùa thu đông khi trái có màu vàng

Rễ lấy làm thuốc vào mùa thu, lá hái quanh năm

Quả thường để nguyên hoặc chưng khoảng 1 tiếng đồng hồ, sau đó thái phiến dày khoảng 3 đến 4 cm, phơi âm can cho khô.

Tác dụng của Phật thủ

 * Theo y học hiện đại

Có tác dụng kháng khuẩn: tinh dầu của Phật thủ kháng khuẩn hiệu quả trên vi khuẩn gram dương như Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus nhưng không có kháng trên các vi khuẩn gram âm như Pseudomonas, Escherichia coli.

Tác dụng trên hệ tiêu hóa: Làm kích thích tiêu hóa.

Tinh dầu của Phật thủ có tác dụng kháng nấm tốt trên Aspergillus, Candida albicans, Trichophyton rubrum, Microsporum canis.

 * Theo y học cổ truyền

Tính vị: cay, đắng, ấm. Qui kinh can, phế, tỳ, vị.

Tác dụng: sơ can giải uất, lý khí hoà trung, táo thấp hoá đàm.

Chỉ định:

Điều trị can uất, đau tức ngực sườn, thường dùng với sài hồ, hương phụ, uất kim.

Điều trị tỳ vị khí trệ, đau chướng bụng, buồn nôn, ăn ít thường dùng với mộc hương, hương phụ, sa nhân.

Điều trị ho lâu ngày, nhiều đờm, đau tức ngực, phối hợp với ty qua lạc, qua lâu bì, trần bì.

Liều dùng: 3 – 10g.

Bài thuốc có Phật thủ

Chữa các bệnh đường tiêu hóa như đầy bụng, chán ăn, nôn mửa, ho dai dẳng có đờm

Lấy 3 – 10g cùi quả khô sắc uông hoặc dùng vỏ ngâm với rượu uống.

Chữa viêm dạ dày mãn tinh lâu ngày

Lấy phần vỏ và cùi tươi  từ 10 – 15g nếu dùng tươi, hoặc dùng khô 6g ngâm trong nước sôi uống thay trà. Nếu không có quả có thể dùng hoa, rễ và lá để thay thế.

Chữa bệnh hô hấp ho đờm, viêm khí phế quản mạn tính

Có thể nhai cả cùi lẫn vỏ Phật thủ rồi nuốt

Dùng Bán hạ chế ( chế với gừng), Phật thủ mỗi vị 6g sắc uống.

Phật thủ ngoài việc dùng làm để thờ cúng ông bà, làm mứt vào những dịp Tết âm lịch, cây còn là một vị thuốc chữa về các bệnh đường tiêu hóa như đầy trướng bụng, ăn uống kém ngon, hay các trường hợp ho dai dẳng có đờm rất hiệu quả.