Bụp giấm: Vị thuốc từ Bông hoa đỏ thanh mát

Có đôi khi đi ngang những bụi cây ven đường, ta có thể vô tình bắt gặp những búp hoa đỏ thắm bắt mắt, nếu có ai một lần nếm thử, chắc cũng sẽ nhớ vị chua nhè nhẹ của bông hoa ấy. Tên của nó là Bụp giấm, hay có những người còn gọi nó với cái tên Atiso đỏ, hiện nay được dùng khá nhiều vào công nghệ chế biến thực phẩm, nước uống vì mùi vị dễ chịu và màu sắc tươi đẹp của nó. Nhưng không phải ai cũng biết, nó còn là một vị thuốc trong Đông y. 

1. Đặc điểm vị thuốc

1.1. Mô tả

Bụp giấm (tên khoa học Hibiscus sabdariffla L.), sở dĩ nó có cái tên như vậy vì người ta thấy hoa của nó đỏ như bông dâm bụp (hoặc dâm bụt), mà lại có vị chua như giấm nên gọi là Bụp giấm.

Đây là loại cây thân thảo hóa gỗ thuộc họ Cẩm quỳ (Malvaceae). Loại cây này sống 1 năm, chiều cao từ 1,5 – 2m, phân nhánh ở gần gốc, thân cây có màu lục hoặc đỏ tía. Cành nhẵn hoặc hơi có lông. Lá cây mọc so le, lá cây ở gốc nguyên, còn lá phía trên chia 3 – 5 thùy hình chân vịt, mép lá có răng cưa. Hoa Bụp giấm là loại hoa đơn độc, mọc ra từ nách, mọc sát thân gần như không có cuống, đường kính 8 – 10cm. Tràng hoa màu vàng hồng hay tía, có khi màu trắng. Quả nang hình trứng, trên có lông thô, đài màu đỏ thắm bao quanh quả. Mùa ra hoa từ tháng 7 đến tháng 10.

1.2. Nguồn gốc, phân bố

Cây có nguồn gốc từ Trung Mỹ và Bắc Phi, sau đó lan sang Ấn Độ, Phillipines, Malaysia, Indonesia, Thái Lan.

Ở nước ta, từ lâu đã được trồng khá phổ biến làm cảnh, làm rau ăn. Loại cây này tính không kén đất, ưa sáng, chịu hạn, ưa đất đồi núi, trung du. Bụp giấm thấy nhiều ở miền Trung, Đông Nam Bộ. Ở miền Bắc, cây được trồng thí điểm ở Hà Tây, Thái Nguyên, Ba Vì, Hòa Bình,…

Từ đầu thập niên 90 đến nay, Bụp giấm được Cty Dược liêu TW2 lấy giống từ Đức và trồng nhiều ở các tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, Đồng Nai, Bình Dương, Bình Thuận với diện tích lớn để xuất khẩu.

2. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến, bảo quản

2.1. Bộ phận dùng

Người ta sử dụng lá, quả và đài hoa vào mục đích làm thuốc, hay chế biến thực phẩm, làm các món ăn hàng ngày.

2.2. Thu hái

Lá đài và quả được thu hái vào mùa thu. Lúc này các lá đài còn mềm, không nhăn héo và có màu đỏ sẫm. Khi thu hái lưu ý chỉ hái trong vòng tầm 15 – 20 ngày sau khi hoa nở vì để lâu dược liệu sẽ kém dần phẩm chất.

2.3. Chế biến

Các thành phần sử dụng của Bụp giấm sau khi thu hái về có thể dùng tươi trực tiếp. Ngoài ra có thể phơi khô Bụp giấm để dùng dần.

2.4. Bảo quản

Chú ý cất giữ nơi khô ráo, thoáng mát để tránh hư hỏng thuốc. Có thể phơi sấy khô rồi cho vào hũ kín để sử dụng lâu dài.

3. Thành phần hóa học có trong cây Bụp giấm

Loại cây này chứa hàm lượng cao các vitamin A, B1, B2, C, E, F và các loại khoáng chất như Sắt, Đồng, Canxi, Magie, Kẽm. Ngoài ra trong Bụp giấm còn chứa các loại acid hữu cơ như Acid protocatechuic, Acid malic, Acid citric, Acid tartaric. Các Acid hữu cơ này chiếm 15 – 30% trong 1 đơn vị hàm lượng chất khô đài hoa Bụp giấm.

Không những vậy, bên trong Bụp giấm còn chứa một số hợp chất như Anthocyanin, Hibiscin, Gossypetin, Quercetin. Trong đó Gossypetin là một loại Flavonoid, chiếm tới 12% trong đài hoa Bụp giấm, là một chất chống oxy hóa rất hiệu quả.

4. Một số tác dụng dược lý của Bụp giấm

Theo nghiên cứu của nhà khoa học dinh dưỡng Diane McKay đã chỉ ra rằng chỉ với ba tách trà đài hoa Bụp giấm mỗi ngày sẽ hỗ trợ giảm cao huyết áp của những người có nguy cơ mắc các bệnh về tim, đột qụy hay các vấn đề về thận

Anthocyanin có trong Bụp giấm là một chất chống oxy hóa mạnh. Trong phòng thí nghiệm, chất này đã được chứng minh về tiềm năng chống ung thư, bệnh thần kinh và lão hóa, viêm, nhiễm trùng, bệnh tiểu đường.

Hibiscin trong đài hoa được xác định có tác dụng kháng sinh, kháng khuẩn, kháng nấm, chống độc, chống oxy hóa, ổn định đường trong máu,…

Các acid hữu cơ trong cây có tác dụng làm mát, tiêu khát, giải nhiệt, lợi tiểu, lợi mật, lọc máu, giảm áp suất mạch, kích thích nhu động ruột, chuyển hóa chất béo giúp hạn chế nguy cơ xơ vữa động mạch, ngăn ngừa tai biến mạch máu não, hạn chế hiện tượng béo phì, và còn có có tác dụng kháng khuẩn, nhuận tràng,…

Ngoài ra các hợp chất khác trong Bụp giấm cho thấy khả năng chống oxy hóa, ức chế tăng tính thấm thành mạch, giúp bền vững thành mạch, tốt cho mắt, hệ thần kinh, hệ xương, kích thích tăng trưởng, ngăn ngừa lão hóa, ung thư, ngăn ngừa các bệnh tim mạch và hỗ trợ hệ thống miễn dịch,…

5. Công dụng của Bụp giấm

Trong Đông y, Bụp giấm là vị thuốc có tính mát, vị chua. Nó có tác dụng thanh nhiệt, giải khát, chữa ho, thường được áp dụng trị các bệnh về gan mật, tăng huyết áp, ngăn ngừa xơ cứng động mạch. Và trong thực tế, người ta thấy được rằng, sử dụng Bụp giấm sẽ có những tác dụng sau:

• Giúp hạ huyết áp
• Làm giảm Cholesterol trong máu
• Bảo vệ thành mạch
• Điều trị ho, viêm họng
• Có tác dụng chống viêm, sưng
• Kháng nấm, kháng khuẩn
• Chống chứng co thắt gây nhồi máu cơ tim
• Nâng đỡ chức năng gan, mật
• Tăng cường chức năng tiêu hóa
• Nhuận tràng, lợi tiểu, lợi mật
• Ngăn ngừa ung thư
• Làm giảm béo phì do sự tích tụ mỡ trong máu

6. Cách sử dụng Bụp giấm

Bụp giấm hiện được dùng khá rộng rãi:

Lá tươi :có thể dùng nấu canh như rau, vị chua nhẹ, giúp thanh nhiệt, giải khát

Sắc đài hoa mọng nước lấy nước uống hay hãm uống giúp cho tiêu hóa và trị các bệnh về mắt; Nó cũng dùng để trị bệnh tim và thần kinh, huyết áp cao, xơ cứng động mạch.

Trà hoa bụp giấm: Dùng 70gr hoa tươi (nếu khô dùng 30gr) hãm với 700ml nước, thêm chút đường uống trong ngày.

Siro Bụp giấm: Hoa tươi đem rửa sạch, để ráo nước. Bỏ vào bình kín, cứ 1 lớp hoa lại 1 lớp đường, đậy kín nắp để khoảng 15 ngày. Đến khi có lớp nước màu đỏ từ hoa tiết ra là có thể sử dụng được. Mỗi ngày dùng khoảng 1 muỗng cà phê, có thể giúp chữa ho, hỗ trợ tiêu hóa

Rượu hoa Bụp giấm: Hoa tươi 1kg (Hoặc 600g hoa khô) đem rửa sạch, để ráo nước, ngâm với 3 lít rượu 40 độ, thêm khoảng 150ml mật ong để làm giảm vị chua. Ngâm trong thời gian khoảng 10 ngày trở lên là dùng được.

7. Những lưu ý khi sử dụng

Nhiều công dụng như thế, nhưng không phải ai cũng có thể sử dụng, đó là:

• Những đối tượng bị dị ứng với một trong số các thành phần có trong Bụp giấm.
• Phụ nữ có thai và đang cho con bú cũng lưu ý không sử dụng loại dược liệu này. Bởi vì trong đó có chứa một số thành phần hoạt chất có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thai nhi và trẻ nhỏ.
• Những người huyết áp thấp không nên dùng vì có tác dụng hạ áp.
• Không nên dùng quá 2gr/ngày.